Te heet onder de stokken
- Geplaatst op
- Door COR SPEKSNIJDER - Volkskrant zaterdag 15 februari
- Geplaatst in bourgogne, klimaat, opwarming, volkskrant
Wijndruiven zijn veeleisend. Door klimaatopwarming verschuiven de wijngaarden steeds verder noordwaarts. Komt de bourgogne straks nog uit Bourgondië?
Wijndruiven zijn veeleisend. Door klimaatopwarming verschuiven de wijngaarden steeds verder noordwaarts. Komt de bourgogne straks nog uit Bourgondië?
Terwijl de storm Ciara zich met steeds sterkere windvlagen aankondigt, worden in het Haagse Laakkwartier de wijnranken gesnoeid. Wijnliefhebbers die een paar rijtjes hebben gehuurd in de stadswijngaard knippen de houtige takken bij om in het najaar verzekerd te zijn van een goede oogst. Zodat ze volgend jaar een fles Haagse Heerlijkheid kunnen opentrekken.
Dat we sinds enkele jaren zelfs wijn uit Den Haag kunnen drinken is tekenend voor de gestage opmars van de wijnbouw in Nederland. Ons land telt momenteel zo'n 170 wijngaarden, de meeste in Gelderland, Limburg en Noord-Brabant. Ook in België en Engeland neemt de wijnproductie toe.
Verwacht wordt dat de grens voor druivenrassen waarmee goede wijn kan worden gemaakt onder invloed van klimaatverandering de komende decennia naar het noorden zal verschuiven. Dat zal nieuwe mogelijkheden bieden voor wijnboeren in de nu nog koelere delen van Europa. Tegelijkertijd vormt de opwarming van de aarde een bedreiging voor de wijnbouw in Zuid-Europese landen. Grote delen van de traditionele wijngebieden kunnen verloren gaan voor druiventeelt, waarschuwen wetenschappers. Zelfs voor een warmteminnende plant als de wijnstok dreigt het te heet te worden.
In de traditionele wijnlanden rond de Middellandse Zee vrezen wijnboeren dat de kwaliteit en opbrengst van de oogsten zullen lijden onder stijgende temperaturen en langere perioden van droogte. Onlangs concludeerde een internationaal onderzoeksteam in wetenschappelijk tijdschrift PNAS dat bij een temperatuurstijging van 2 graden ten opzichte van het pre-industriële tijdperk - de bovengrens volgens het klimaatakkoord van Parijs - ongeveer de helft van de wijngebieden in de wereld niet meer geschikt zal zijn voor de wijnbouw. De onderzoekers brachten ook goed nieuws: door het overstappen op andere druivenvariëteiten kunnen de verliezen aanzienlijk worden beperkt.
Om de wijnbouw in landen als Frankrijk, Spanje, Italië en Griekenland op de lange duur te behouden zullen druivenrassen die daar nu worden verbouwd moeten plaatsmaken voor variëteiten die beter bestand zijn tegen warmte en droogte, zegt Kees van Leeuwen, hoogleraar wijnbouw aan de universiteit van Bordeaux. Hij is een van de auteurs van de studie in PNAS. 'Misschien moeten we over een paar decennia variëteiten uit Spanje halen om die in de regio van Bordeaux te planten.'
De beste wijnkwaliteit wordt bereikt met gematigde temperaturen in de laatste rijpingsfase van de druif, enkele weken voor de oogst. Te lage temperaturen leveren zure wijnen op, te hoge temperaturen leiden tot een te hoog suikergehalte en een onevenwichtige samenstelling van de aroma's. Voor witte wijn zijn koelere omstandigheden gunstiger dan voor rode. Voor rode wijn is het belangrijk dat het in bepaalde fasen van het groeiproces droog is, dit beperkt de omvang van de druiven en komt de aromatische verbindingen die in de druif aanwezig zijn ten goede.
In alle traditionele Europese wijnstreken zijn variëteiten geplant die behoren te rijpen tussen 10 september en 10 oktober. Van riesling in de Rheingau tot chardonnay en pinot noir in de Bourgogne. Van tempranillo in La Rioja tot sangiovese in Toscane. Door het oplopen van de temperaturen kan het rijpingsproces vervroegen en buiten de ideale periode vallen. Als druiven volledige rijping bereiken in het warmste deel van het seizoen kan dat ten koste gaan van de wijnkwaliteit. Het planten van variëteiten die later rijpen kan dit voorkomen.
In de Bourgogne zouden boeren kunnen overwegen warmtebestendige variëteiten als syrah en grenache aan te planten in plaats van de daar dominante pinot noir, stelt Van Leeuwen. In de Bordeaux-regio zouden cabernet sauvignon en merlot kunnen plaatsmaken voor mourvèdre. 'We moeten in Frankrijk op zoek naar variëteiten die groeien in streken waar het al duizenden jaren droog en warm is. We kunnen nog veel leren van boeren rond de Middellandse Zee.'
Het overschakelen op andere druivenrassen kan lastiger zijn dan het lijkt, reageert Rik Leemans, hoogleraar milieusysteemanalyse aan de Wageningen Universiteit. 'Variëteiten die goed bestand zijn tegen hoge temperaturen zijn misschien juist gevoelig voor ziekten. Een van de grootste problemen van de wijnbouw is vocht. In gebieden waar het natter gaat worden heb je meer kans op schimmelziekten. Daarmee moet je rekening houden.'
Bovendien, zegt Leemans, is wijnbouw sterk cultureel bepaald. 'Een streek voelt zich verwant met een bepaalde wijn. Boeren schakelen niet makkelijk over. Het zijn geen aardappelen.' En er is strikte Europese wetgeving die bepaalt welke wijn in welke regio mag worden verbouwd. 'Champagne heet in Spanje cava, dat is wettelijk vastgelegd. Wij zijn bereid meer te betalen voor champagne dan voor cava.'
Boeren kunnen nog meer doen dan overstappen op andere rassen, stelt Van Leeuwen. Er zijn slimme technieken om de weerbaarheid van de druiven te vergroten. De periode van rijping kan worden beïnvloed met de timing van het snoeien. Trossen die hoger hangen hebben minder last van de warmte dan druiven die vlak boven de grond groeien. Wijngaarden kunnen op grotere hoogte worden aangelegd, waar de temperaturen lager zijn. In droge gebieden kan irrigatie een optie zijn, al is dat een weinig duurzame oplossing.
Veel wijnboeren ondervinden nu al de gevolgen van klimaatverandering. Gemiddeld is de aarde 1 graad warmer dan in de 19de eeuw. Maar in de regio Bordeaux is de gemiddelde temperatuur in de groeiperiode van wijndruiven de afgelopen zeventig jaar al 2 graden gestegen en neemt het aantal jaren met extreem veel regen of juist langdurige droogte toe. In de Elzas is de oogst voor riesling, die gewoonlijk wordt binnengehaald in de eerste twee weken van oktober, al herhaaldelijk vervroegd tot de eerste week van september.
Hogere temperaturen zullen uitbreiding van de wijnbouw in Noord-Europa mogelijk maken. Er komt meer ruimte voor druivenrassen die warmte nodig hebben. De wijn die het makkelijkst een overstap naar koelere streken maakt is mousserende wijn. Die wordt geproduceerd van druiven die nog niet helemaal rijp zijn en weinig suiker bevatten. Vooral in Engeland wordt veel champagne geproduceerd, al mag die geen champagne worden genoemd. Als het wat warmer wordt, volgen witte en daarna rode wijn. In Nederland worden inmiddels pinot noir, cabernet blanc en chardonnay geteeld.
De meeste Nederlandse wijnboeren verbouwen door kruising tot stand gekomen variëteiten die resistent zijn tegen schimmelziekten als meeldauw. In het vochtige Nederlandse klimaat is dat vrijwel onontkoombaar. Of de in Nederland geteelde variëteiten de kwaliteit hebben om echt grote, internationaal gewaardeerde wijnen te maken, moeten we afwachten, zegt Van Leeuwen. 'Van de eerste generatie resistente variëteiten was de kwaliteit een beetje tweederangs, maar recentelijk zijn er betere op de markt gekomen. Natuurlijk zeggen Nederlandse wijnboeren dat ze prima zijn, maar of deze variëteiten bij een blinde proeverij de test kunnen doorstaan is nog niet bewezen.'
Op de Haagse wijngaard, verstopt tussen een brandweerkazerne, een spoorbaan en een autoweg, groeien de druivenrassen souvignier gris, rondo en johanniter, ook wel de 'riesling van de Lage Landen' genoemd. Het zijn geschikte soorten voor het Nederlandse klimaat, zegt bioloog Tycho Vermeulen, initiator van de stadswijngaard. De druiven zijn vroeg rijp en niet erg kwetsbaar voor plantenziekten. Per seizoen leveren de Haagse wijnstokken zo'n 650 liter wijn op - wit, rosé en rood. Vermeulen spreekt al van 'Frankrijk achter de duinen'.
Volkskrant zaterdag 15 februari - van COR SPEKSNIJDER